Ik zou u graag een foto willen laten zien.

Deze bejaarde vrouw, in het geel, met haar gerimpelde, gevouwen handen.
Ze kijkt weg, voor zich uit, alsof ze zich ondanks haar hoge leeftijd en het leven dat achter haar ligt niet van haar koers laat afbrengen. Alsof ze vooruitgaat? Je zou het haast zeggen, met haar kop in de wind zelfs. Of het moet zijn dat ze haar eigen dood peilt, of de dood van wie ze innig heeft liefgehad dan wel hartgrondig gehaat.
Deze vrouw, die uit het verleden komt en ons onderzoekend aankijkt, is The Revenger’s Tragedy, het Elizabethaanse stuk dat we als vertrekpunt van ons project hebben genomen. Het kijkt ons onderzoekend aan, dit stuk met zijn onbekende auteur – Thomas Middleton? Cyril Tourneur? Iemand anders? Het roept alle mogelijke soorten vragen op, het legt onderwerpen op tafel die ook vandaag de dag nog ‘brandend actueel’ zijn.

Deze vrouw is ook Castiza, de zus van de held van het stuk, Vendice, vele jaren na de drama’s die in het verhaal worden opgerakeld.
Castiza is de vrouw die één is gebleven met haar broer Vendice en haar lot aan het zijne heeft verbonden. Negen jaar lang heeft ze hem met grote inspanning overeind gehouden – negen jaar ligt er tussen de dood van Vendices verloofde Gloriana en het begin van het stuk, dat wil zeggen de voltrekking van zijn wraak.
Castiza is ook de vrouw die de verwoestende passie van haar broer heeft overleefd, terwijl hij zijn melancholische razernij met de dood op het schavot heeft moeten bekopen.

Deze vrouw is evengoed Gloriana, Vendices verloofde, of liever wat er van Gloriana had kunnen worden als ze niet op zeer jonge leeftijd vergif had geslikt na te zijn verkracht – of niet – door de Hertog. Want de kwestie van de verkrachting – of niet – anders gezegd van de twijfel die voordelig uitvalt voor de misdadiger en niet voor het slachtoffer, behoort tot de kern van ons project. Het gaat er – uiteraard – niet om die kwestie in een moralistische context te plaatsen, maar eerder om de vraag op te werpen waaruit verkrachting bestaat, om in te gaan op de lagen en onderlagen die er een altijd latente dreiging, een oorlogswapen, een uitroeiingsplan tegen vrouwen van maken.

Ik heb lang gedacht dat een vrouw in minirok, met decolleté en hoge hakken, een uitnodiging tot verkrachting is, en dat wie zo uitgaat zich waarschijnlijk onbewust ergens in een donker hoekje wil laten pakken! Of dat verkrachting zoiets als een ziekte is, je raakt ermee besmet of je raakt er niet mee besmet! Dat alles afhangt van hoe we ons gedragen of van een of andere duistere vatbaarheid voor verkrachting! Laten we wel wezen! Als het je overkomt, als je wordt verkracht, dan heb je het zelf gezocht!
En het enige wat je verdient is schaamte. Vandaar ook dat in het stuk de vrouwen die zijn verkracht, of die men heeft ‘geprobeerd’ te verkrachten, zelfmoord plegen.
Ik ben opgegroeid met dat van mijn moeder afkomstige idee, dat zij had geërfd van haar grootmoeder van vaderskant, die zelf als jonge vrouw was aangerand, niet lang voor haar huwelijk. Laten we wel wezen! In die tijd bestonden er geen minirokken. En ook geen decolletés of hoge hakken. Ik keer terug tot mijn centrale vraag: waaruit bestaat verkrachting?

Ik beweer niet dat ik die vraag kan beantwoorden en dat wil ik ook niet.

Ik wil alleen nadenken.

Ter discussie stellen wat ik om me heen zie.

En The Revenger’s Tragedy, dat uit 1606 stammende stuk, komt op me over als een rijke, bruisende materie, een soort spook waarin zich de trekken van onze eigen tijd aftekenen.

Ik heb jullie gepraat moeten verdragen en mijn oren staan in brand, zegt Castiza tegen haar broer en tegen haar moeder – en hier zouden we ook de rol van moeders bij de overdracht van vrouwelijke onderdanigheid kunnen aankaarten, het stuk, The Revenger’s Tragedy, doet dat op zeer intelligente wijze. Ik heb jullie gepraat moeten verdragen en mijn oren staan in brand is de uitdrukking van een ergernis waaraan we evengoed gestalte willen geven. De uitdrukking van een weigering. Van een NEE. Dat een NEE is tegen onderdanigheid, maar ook een NEE tegen wraak, een NEE tegen de verleiding van de tragedie om de tragedie – bloed en razernij.

In de loop van onze uiteenlopende flash flows of werkversies ontstaan er bijzondere gezichtspunten, vinden er zijsprongen en uitweidingen plaats. Een collectieve aanpak: acteurs, scenografen, schrijver, ieder voor zich ontwikkelt eigen interpretaties, in een voortdurend va-et-vient tussen The Revenger’s Tragedy, de schriftelijke neerslag van het werk van de acteurs op scène en de door Caroline Lamarche aangedragen teksten. Tijdens deze rijke uitwisselingen isoleren we momenten, concretiseren we – of niet – de onuitgesproken subtekst van het stuk, halen we het stuk naar ons toe, kortom: gaan we ermee aan de haal…

Algauw voelen we de behoefte om een van de leidmotieven van het stuk aan de orde te stellen, het door Vendice uitentreuren herhaalde ‘negen jaar!’, de lange negenjarige stilte tussen misdaad en vergelding. Als het stuk begint is het negen jaar geleden dat de Hertog de verloofde van Vendice, Gloriana, heeft verkracht, negen jaar geleden dat ze zich heeft vergiftigd om niet te hoeven voortleven na haar ontering. Negen jaar van rouw voor Vendice, negen jaar aan de zijde van haar broer voor de discrete Castiza, negen jaar van een onzichtbaar ontkiemen van de wraak, die opent met de vurige vervloeking door Vendice:

Duke Royall letcher! Goe, gray hayrde adultery !
And thou his sonne, as impious steept as hee:
And thou, his bastard, true-begott in evill:
And thou his Dutchesse, that will doe with Devill:
Foure exlent Characters! -

Een wraak die niet stopt als de schuldigen zijn gestraft maar zijn funeste loop neemt, alsof die wraak wordt meegesleurd door zijn eigen beweging, die Vendice in het verderf stort en voor Castiza de deuren opent naar een vrijheid die we ons alleen maar kunnen proberen voor te stellen.